Co rozumiemy pod pojęciem emocji? Nad precyzyjnym znaczeniem tego terminu filozofowie i psychologowie głowią się od ponad wieku. Oxford English Dictionary definiuje emocję, jako „ każde poruszenie czy zakłócenie umysłu, uczucia, namiętności; każdy stan wzburzenia albo podniecenia psychicznego”. Natomiast znaczenie emocji jako zasadniczej siły psychicznej człowieka i regulatora zdrowia podkreślano już w medycynie chińskiej, której korzenie sięgają trzech tysięcy lat przed naszą erą. Tam również można odnaleźć najstarszą klasyfikację emocji. Medycyna chińska wyróżnia 5 zasadniczych emocji: radość, smutek, złość, strach, rozmyślanie (w sensie natłoku myśli, przeniesienia emocji na poziom intelektualny).
Prekursorzy o emocjach
Pierwsze cztery z wymienionych wyżej emocji można uznać za osiowe. Jak pokazują badania psychologa Paula Ekmana, wyraz twarzy związany z każdą z tych emocji jest rozpoznawany we wszystkich kulturach na świecie, nawet przez przedstawicieli tkwiącego jeszcze w epoce kamienia łupanego plemienia Fore, żyjącego w górach Nowej Gwinei.
Na tę uniwersalność sposobu wyrażania emocji przez mimikę twarzy oraz towarzyszące jej sygnały głosowe, zwrócił już uwagę K. Darwin. Określił on emocje jako coś, co rodzi się, ma charakter uniwersalny i komunikatywny, jako dziedzictwo praprzodków zapisane w naszym ośrodkowym układzie nerwowym. Wg Darwina, emocje rozwinęły się w odpowiedzi na całokształt różnorodnych sytuacji zagrażających. Stąd często w sytuacjach zaskakujących, nowych, które potencjalnie mogłyby być niebezpieczne, pojawiają się niekontrolowane emocje oraz reakcje spontaniczne, odruchowe, dokonujące się poza nasza świadomością, polegające na przygotowaniu organizmu do ucieczki bądź ataku (m.in. wzrost adrenaliny, szybsza praca serca, napięcie mięśni). W czasach naszych przodków od szybkości tej reakcji zależało nasze życie, „być albo nie być”. Ten mechanizm związany z instynktem przetrwania, obecnie ma swoje uzasadnienie jedynie w sytuacjach krytycznych dla człowieka.
Wykorzystanie emocji teraz
We współczesnym otoczeniu ludzkim, oprócz wyboru pomiędzy ucieczką a atakiem, są także inne możliwości: zjednywać sobie innych, perswadować, ,,szukać współczucia”, utrudniać, pomagać, wmawiać winę i tak dalej, zgodnie z całym repertuarem naszych emocjonalnych sztuczek i chwytów. Reagowanie odruchowe może być poważną przeszkodą w społecznym funkcjonowaniu współczesnego człowieka. Potrzebna jest świadoma analiza i ocena konkretnej sytuacji, która nam się przydarza, aby wiedzieć, jak właściwie zareagować.
Potrzebna jest również „zdolność rozumienia innych i mądrego postępowania w stosunkach z innymi ludźmi”, a traktując rzecz szerzej, aby dobrze funkcjonować we współczesnym świecie i odnosić sukcesy, potrzebna jest inteligencja personalna (emocjonalna), ściśle związana z emocjami. Zdolności, które mówią nam czy osoba jest inteligentna emocjonalnie, to:
- znajomość własnych emocji; samoświadomość; zdolność rozpoznawania uczucia w chwili, kiedy nas ono ogarnia,
- kierowanie emocjami; panowanie nad nimi w taki sposób, by były adekwatne do sytuacji,
- motywowanie się; podporządkowanie emocji wybranym celom; samokontrola emocjonalna,
- rozpoznawanie emocji u innych; empatia,
- nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi, polegające w dużej mierze na kierowaniu emocjami innych osób.
Zdolności te można rozwijać. Potrzebny jest odpowiedni trening, poszerzanie samoświadomości, a na początku wiedza o samych emocjach i umiejętność ich rozróżniania. Ważnym jest uzmysłowienie sobie roli emocji w naszym życiu.
Wstecz
